"Πώς έφτιαξα τα ΜΑΤ"

Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ
"Πώς έφτιαξα τα ΜΑΤ"
απο τον Ιο
Ο άνθρωπος που δημιούργησε τα ΜΑΤ αποκαλύπτει το παρασκήνιο της ίδρυσης των ειδικών αυτών τμημάτων της αστυνομίας που σφράγισαν με τη δράση τους τα χρόνια της μεταπολίτευσης.
Τριάντα χρόνια έκλεισαν από τη Μεταπολίτευση του 1974. Ο "Ιός" αποφάσισε να συμμετάσχει στο γιορτασμό, θυμίζοντας μίαν ιδιαίτερη πτυχή αυτής της δημοκρατικής τομής: τη δημιουργία των πρώτων ειδικών αστυνομικών μονάδων (ΜΑΤ-ΜΕΑ), που ανέλαβαν το βάρος της πάταξης των αντιφρονούντων, απαλλάσσοντας τις ένοπλες δυνάμεις από την ενασχόληση με το "πεζοδρόμιο"...
Ο συσχετισμός δεν είναι πρωτότυπος. Ο πρώτος που τον έκανε ήταν ο ίδιος ο χουντικός "πρωθυπουργός" του Πολυτεχνείου. Στα απομνημονεύματά του ο Σπύρος Μαρκεζίνης ισχυρίζεται ότι, αν είχε προλάβει να φτιάξει ΜΑΤ, τότε η σφαγή του 1973 θα είχε ενδεχομένως αποφευχθεί:

"Επί του θέματος του ειδικού εξοπλισμού της Αστυνομίας και της Χωροφυλακής", γράφει, "είχον ήδη εκφράσει την απορίαν μου εις τον [αρχηγό της Αστυνομίας Πόλεων] κ. Δασκαλόπουλον, ο οποίος αν ενθυμούμαι καλώς μου είπεν ότι οσάκις προέκυπτε τοιούτον ζήτημα δεν εγίνετο δεκτόν. Προεδικάζετο ούτως ειπείν ότι εις περίπτωσιν σοβαροτέρων κάπως ταραχών, θα επενέβαινε ο στρατός.

Εγώ αντιθέτως επηρεασμένος από όσα είδα εις την πλατείαν Χιλής εις το Παρίσι, όπου κατά σύμπτωσιν το έτος εκείνο ευρέθην όταν επρόκειτο να γίνη διαδήλωσις εις μνήμην του Αλιέντε, είχον εντυπωσιασθή. Διότι είδα αστυφύλακας με μάσκας και ασπίδας που ενεθύμιζον πολεμιστάς του μεσαίωνος καθώς και ειδικά μηχανοκίνητα της αστυνομίας.

Και έκαμα τότε την σκέψιν, ότι όπως εξελίσσονται τα πράγματα η σημερινή Αστυνομία, του Αγγλικού τύπου ή και η Χωροφυλακή, ανήκει εις εποχήν η οποία έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Εφερα λοιπόν το θέμα εις τον ίδιον τον Πρόεδρον της Δημοκρατίας [τον Παπαδόπουλο].

Αν η Αστυνομία και η Χωροφυλακή διέθετε αυτόν τον αναγκαίον και σύγχρονον οπλισμόν του οποίου η πρώτη παραγγελία έγινε επί των ημερών μου, είναι πάρα πολύ πιθανόν να καθίστατο περιττή η επέμβασις των τεθωρακισμένων εις το Πολυτεχνείον και να μη προέκυπτε ανάγκη κηρύξεως του στρατιωτικού νόμου" (Σπ. Μαρκεζίνης, "Αναμνήσεις 1972-1974", Αθήναι 1979, σ.433-4).

Για τις λεπτομέρειες αυτού του εκσυγχρονισμού, αναζητήσαμε τον κατεξοχήν αρμόδιο: τον απόστρατο υπαρχηγό της Αστυνομίας Πόλεων, Ηλία Ψυχογιό. Στο σώμα από το 1945, με ενεργό συμμετοχή στην προδικτατορική καταστολή διαδηλώσεων αλλά και στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, ήταν αυτός που ανέλαβε μεταδικτατορικά να οργανώσει τις καινούριες μονάδες. Τριάντα χρόνια μετά, αφηγείται για πρώτη φορά τη δική του εκδοχή αυτής της ιστορίας.

Ο αμερικανικός δάκτυλος

Ολα ξεκίνησαν το 1961. "Ημουνα τότε υπαστυνόμος", θυμάται ο κ. Ψυχογιός, "και μ' έστειλε η υπηρεσία στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής για να εκπαιδευτώ στο riot control [έλεγχος ταραχών].

Μέχρι τότε δεν είχαμε οργανωμένη υπηρεσία για ν' αντιμετωπίζει τις συγκεντρώσεις. Επιανε κάθε μέρα η υπηρεσία τον τάδε ή τον δείνα αστυφύλακα, και τον έστελνε να τα βγάλει πέρα. Ανεκπαίδευτος, ανοργάνωτος.

Αποφάσισαν λοιπόν τότε οι Αμερικανοί και μας είπαν να στείλουμε μερικούς αξιωματικούς της αστυνομίας. Δώσαμε εξετάσεις στην αγγλική γλώσσα κι έστειλαν εμένα, τον Γεώργιο Σαμπάνη -που αργότερα έγινε αρχηγός του σώματος- και τον Θεόδωρο Χαρλαύτη, που συνέχισε στα μηχανοκίνητα".

Η χρονική συγκυρία αυτής της αποστολής αποτελεί αντικείμενο προς διερεύνηση. Γεγονός είναι ότι λίγο νωρίτερα, την 1η Δεκεμβρίου 1960, το κέντρο της Αθήνας είχε μετατραπεί σε πεδίο άγριων συγκρούσεων ανάμεσα στην αστυνομία και χιλιάδες απεργούς οικοδόμους, με δεκάδες τραυματίες από κάθε πλευρά. Μικρότερης έκτασης συγκρούσεις είχαν σημειωθεί και την Πρωτομαγιά του 1960. Τα γεγονότα εκείνα θεωρούνται σήμερα ως η ληξιαρχική πράξη γέννησης του μαζικού δημοκρατικού κινήματος της δεκαετίας του '60, που κορυφώθηκε με τους αγώνες του 1-1-4 και τις κινητοποιήσεις του 1965.

Στις ΗΠΑ, η ομάδα Ψυχογιού παρέμεινε 4 μήνες. "Πήγαμε σε διάφορες Πολιτείες, εκεί που παρήγαγαν τα δακρυγόνα, μας έδειξαν πώς είναι οργανωμένοι. Σε κάθε ποόλη που πηγαίναμε, μας δείχνανε τι έχουν. Δεν μας έκαναν κάποια ειδική εκπαίδευση".

Σήμερα, πάντως, ο ίδιος δηλώνει πως δεν εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα απ' αυτή την ξενάγηση: "Στο θέμα της αντιμετωπίσεως των διαδηλώσεων δεν ήταν και πολύ καλύτεροι από εμάς. Είχαν όμως ένα εργοστάσιο στο Σάλτσμπουργκ, που φτιάχνει τα δακρυγόνα. Πήγαμε εκειπέρα, μιλήσαμε και μας τα πουλάγανε".

Λεμπόν και δακρυγόνα

Ο εξοπλισμός των ελληνικών σωμάτων ασφαλείας με δακρυγόνα φαίνεται πως υπήρξε το πιο απτό αποτέλεσμα αυτής της επίσκεψης. Σύμφωνα με τον συνομιλητή μας, η χρήση τους ήταν πρακτικά άγνωστη ώς τότε. Τον ισχυρισμό του επιβεβαιώνει, εν μέρει τουλάχιστον, ο μετεμφυλιακός κανονισμός της Αστυνομίας Πόλεων "περί παρανόμων συγκεντρώσεων και τρόπου διαλύσεως αυτών" (1952), που αγνοεί εντελώς τα εν λόγω υλικά.

Σύμφωνα πάλι με το επίσημο λεύκωμα του σώματος, μόλις τον Δεκέμβριο του 1960 το "Τμήμα Χρησιμοποιήσεως Δακρυγόνων Αερίων" της Γενικής Ασφάλειας εντάχθηκε στη νεοσύστατη Μηχανοκίνητη Υποδιεύθυνση, που ήταν αρμόδια για την αντιμετώπιση των διαδηλώσεων, "απάντων των υπαλλήλων ταύτης εις τα όπλα εκτοξεύσεως βολίδων και ρίψιν χειροβομβίδων δακρυγόνων αερίων" ("Τα 40 χρόνια της Αστυνομίας Πόλεων", Αθήναι 1962, σ.132).

Στο πρώτο του εγχειρίδιο, που εκδόθηκε το 1966, ο Ηλίας Ψυχογιός δεν κρύβει το θαυμασμό του γι' αυτά τα καινούρια όπλα: "Τα χημικά μέσα είναι το πλέον αποτελεσματικόν όπλον εις τας χείρας της Αστυνομίας προς διάλυσιν συναθροίσεων. Δια των δακρυγόνων, λύεται δια την Αστυνομίαν το σοβαρόν θέμα της αντιμετωπίσεως μεγάλου αριθμού ανθρώπων αποτελούντων συνάθροισιν. Η αριθμητική υπεροχή του πλήθους, δεν αποτελεί πλέον θέμα δια την Αστυνομίαν. Η Αστυνομία κατέστη ισχυροτέρα οιασδήποτε συναθροίσεως" ("Συναθροίσεις και οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Αντιμετώπισις αυτών", Αθήναι 1966, σ.46).

Είναι προφανές ότι η ενδιάμεση εμπειρία των Ιουλιανών, με τη μαζική χρήση χημικών αερίων από την αστυνομία, είχε ενισχύσει την εμπιστοσύνη του στα νέα όπλα. Ο συνομιλητής μας, ωστόσο, θυμάται την εποχή εκείνη σαν την πιο δύσκολη φάση της καριέρας του: "Τα Ιουλιανά ήταν τα χειρότερα. Είχανε βάλει μπροστά τους οικοδόμους και μας πλακώσανε μια φορά εκεί στην πλατεία Βάθης στο ξύλο και στις πέτρες, σπάζανε τα πεζοδρόμια και τα πετάγανε. Ητανε παλικάρια αυτοί. Τους είχανε παρασύρει, ήσανε εμπροσθοφυλακές. Με τι να τους αντιμετωπίσουμε εμείς;"

Πέρα από την αξιοποίηση των δακρυγόνων, η αμερικανική εκπαίδευση είχε μάλλον περιορισμένη συμβολή στην αναβάθμιση των εγχώριων κατασταλτικών μηχανισμών.

Η "τεθωρακισμένη ίλη εφόδου" που συγκροτήθηκε τον Απρίλιο του 1947, ως συνέχεια της περιβόητης κατοχικής μονάδας του Μπουραντά, μετασχηματίσθηκε μεν το φθινόπωρο του 1960 σε "Μηχανοκίνητον Υποδιεύθυνσιν" (και την επόμενη χρονιά διαφημίστηκε -ως "Τμήμα Κρούσεως"- στα επίσημα "Αστυνομικά Χρονικά"), η δύναμή της όμως περιοριζόταν σε κάποιες απαρχαιωμένες "αύρες" βρετανικής προέλευσης. "Σε μερικά απ' αυτά τα οχήματα, δεν έστριβαν καν τα τιμόνια για να φέρουμε βόλτα γύρω-γύρω την Ομόνοια", θυμάται ο κ. Ψυχογιός.

Με μια τέτοια "αύρα" θα επέμβει ο ίδιος τη νύχτα του Πολυτεχνείου (16.11.73) εναντίον των διαδηλωτών που πολιορκούσαν το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως, στην οδό Μάρνη. Για την ενέργειά του αυτή, η υπηρεσία τον τίμησε με αναμνηστικό δίπλωμα.

Απροσδιόριστη παραμένει, επίσης, η υπερατλαντική συμβολή στην πολιτικοϊδεολογική επένδυση αυτού του εκσυγχρονισμού. Ολα τα εγχειρίδα του κ. Ψυχογιού ασχολούνται εκτενώς με την "ψυχολογία του όχλου", που αποτελεί και το βασικό αναλυτικό τους εργαλείο. Ως βιβλιογραφία παρατίθενται η "Εγκληματολογία" του Γαρδίκα κι οι ελληνικές εκδόσεις των Φρόιντ και Λεμπόν. Κατά πάσα πιθανότητα, η πηγή της έμπνευσης θα πρέπει ν' αναζητηθεί στην αθηναϊκή Πάντειο, από τα θρανία της οποίας πέρασε επίσης ο συγγραφέας, κι όχι στην μακρινή Ουάσιγκτον.

ΜΑΤ και ΜΕΑ

Η τομή θα σημειωθεί λίγο μετά τη Μεταπολίτευση. "Οταν ήρθε ο Καραμανλής από το εξωτερικό", θυμάται ο συνομιλητής μας, "εμείς δεν είχαμε ειδικά σώματα για ν' αντιμετωπίσουμε αυτές τις καταστάσεις. Φώναξε τότε τον υπουργό και του είπε 'φτάξτε τα'. Καθήσαμε στο Υπουργείο μια ομάδα αξιωματικών και τα σχεδιάσαμε.

Δεν υπήρχε πρότυπον, τίποτα. Το βασικό, τους έλεγα εγώ, είναι να φτιάξουμε μια δύναμη που θα απασχολείται αποκλειστικά (ή σχεδόν αποκλειστικά) με το θέμα αυτό. Να υπάρχουν 100 άνδρες και, όταν χρειάζεται να αντιμετωπίσουμε κάποια συνάθροιση, να καλούμε αυτούς κι όχι άλλους.

Φτιάξαμε έτσι μια ωραία οργάνωση των ΜΑΤ. Πήραμε διάφορα όργανα: ασπίδες, δακρυγόνα κλπ. Πήραμε προσφορές για θωρακισμένα από διάφορα κράτη και τελικά επιλέξαμε να αγοράσουμε 'αύρες' από το Βέλγιο. Με έστειλε η υπηρεσία εκεί για να τα εξετάσω, μαζί με κάτι άλλους αξιωματικούς. Μας είπανε να πάρουμε τα καλύτερα. Οταν τα φέραμε, ο αρχηγός -που δεν ήξερε να τα δουλεύει- μου λέει 'οργάνωσέ τα εσύ'".

Συγκροτήθηκαν έτσι τα ΜΑΤ (Μονάδες Αποκαταστάσεως Τάξεως). Η ιδέα της ονομασίας τους ανήκε στον μετέπειτα υπουργό Αναστάσιο Μπάλκο. Για τη συγκρότηση των μονάδων δεν χρειάστηκε να ψηφιστεί ειδικός νόμος. Αρκούσε μια απλή υπουργική απόφαση.

Η δύναμή τους ήταν 150 αστυνομικοί στην Αθήνα. Μια δεύτερη μονάδα ΜΑΤ φτιάχτηκε στη Θεσσαλονίκη, ενώ αντίστοιχο σώμα οργανώθηκε κι από τη Χωροφυλακή. Για τις μετακινήσεις τους, αγοράστηκαν το 1976 ειδικά οχήματα από τη Γαλλία. Οσο για τις βελγικές αύρες, η άφιξη της πρώτης δεκάδας ("εξ ικανού αριθμού παραγγελθέντων") προβλήθηκε πανηγυρικά από το επίσημο περιοδικό του σώματος ("Η Αστυνομία εκσυγχρονίζεται. Σύγχρονα ειδικά οχήματα αντιμετωπίσεως παρανόμων συγκεντρώσεων", Αστυνομικά Χρονικά 11.1974, σ.1010-1013).

Η εκπαίδευση των ΜΑΤ γινόταν από τον κ. Ψυχογιό. "Τους έκανα ομαδικές ασκήσεις, τίποτα δακρυγόνα, κάποιους σχηματισμούς, πώς μπορούν να αντιμετωπίζουνε τις καταστάσεις". Ως διδακτέα ύλη χρησιμοποιούσε τα δικά του εγχειρίδια. "Ολες τις γνώσεις που έχω αποκτήσει για το ζήτημα, τις έχω αποτυπώσει στα βιβλία μου. Κάθε φορά που έκανα νέα έκδοση, έβλεπα πού πάσχει το σύστημα και το προσάρμοζα. Δεν είμαι ο θεωρητικός, όπως με είχαν ονομάσει τότε, ήμουνα της πράξης, αφού ήμουνα ο επικεφαλής σ' αυτές τις επιχειρήσεις".

Ως αρχική ιδέα χρησιμοποίησε όσα είχε δει στην Αμερική, επέφερε όμως αλλαγές για να τα προσαρμόσει "στα ελληνικά δεδομένα". Ενίσχυσε, λχ, το βάθος της αστυνομικής παράταξης που έρχεται αντιμέτωπη με τους διαδηλωτές: "Τους μάζεψα όλους μαζί, για να μην μπορούνε να μας διασπάσουν, μπροστά οι ψηλοί και οι πιο δυνατοί". Κάποιες από τις ιδέες του, όπως η "σφήνα" (για τον διεμβολισμό των συγκεντρώσεων και την "ριζικήν μεταβολήν της ψυχολογίας των εις το κέντρον της μάζης ευρισκομένων"), ουδέποτε χρησιμοποιήθηκαν στην πράξη.

Ο ίδιος επέβλεψε τη συγκρότηση και του δεύτερου ειδικού αστυνομικού σώματος, των "Μονάδων Ειδικών Αποστολών" (ΜΕΑ). Αφορμή στάθηκε η πολιορκία του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη στο σπίτι του, το 1978.

"Με καλεί τότε ο υπουργός, ο κ. Μπάλκος. Του λέω, 'δεν έχω κανέναν ικανό να πάει να πιάσει τον Τσιρώνη. Ο Τσιρώνης είναι παλικάρι, δεν είναι ανθρωπάκι. Ποιος θα τον αντιμετωπίσει; Πρέπει να οργανώσουμε μια ειδική υπηρεσία'. Μου λέει, 'κάνε το'. Βγάλαμε λοιπόν μια ανοιχτή πρόσκληση για εθελοντές, μάζεψα καμιά δεκαπενταριά άντρες καλούς, κάναμε και μια ψευτοεκπαίδευση (πώς να αναρριχηθούμε, κλπ) κι ήμασταν έτοιμοι".

Η αποστολή ολοκληρώθηκε τη νύχτα της 11ης Ιουλίου 1978, με την επιδρομή των ΜΕΑ και το θάνατό του Τσιρώνη. "Αυτοκτονία" ήταν η επίσημη εκδοχή -και τη συμμερίζεται, φυσικά, ολόψυχα ο συνομιλητής μας.

Αργότερα, μετά την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία, τα ΜΕΑ θα υποκαταστήσουν προσωρινά τα ΜΑΤ, ως αιχμή του δόρατος της πολιτικής καταστολής. Ντυμένοι με πολιτικά, οι άνδρες τους μπορούσαν να διαλύουν στα μουλωχτά ανεπιθύμητες συγκεντρώσεις (όπως του κινήματος για το στρατό), χωρίς να εκτίθεται δημόσια η πολιτική ηγεσία της "Αλλαγής".

Μια "καλή επιχείρηση"

Ας επιστρέψουμε, όμως, στον κ. Ψυχογιό και τις αναμνήσεις του. Η εικόνα που δίνει για τη μεταπολιτευτική δράση των ΜΑΤ, τρεις δεκαετίες αργότερα, είναι αυτή μιας ως επί το πλείστον ειρηνικής διαμεσολάβησης: "Σχεδόν ποτέ δεν συγκρουσθήκαμε μετωπικά με τους διαδηλωτές. Μπορώ να πω ότι είχα αποκτήσει φιλία με τους επικεφαλής των συγκεντρώσεων. Μαζευόμασταν στην Ομόνοια και τους έλεγα: 'Κάνετε ό,τι θέλετε, μόνο μη μας πειράξετε, γιατί αυτούς εδώ (έδειχνα τα ΜΑΤ) δεν μπορώ να τους συγκρατήσω'. Και συνήθως έβαιναν καλώς τα πράγματα".

Για την ακρίβεια αυτής της εξιδανικευτικής περιγραφής, αποκαλυπτικό είναι βέβαια το απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο του που δημοσιεύουμε σε διπλανή στήλη -και το οποίο αποτυπώνει επακριβώς τα όρια άσκησης της ελευθερίας του συνέρχεσθαι εκείνα τα χρόνια. Ο ίδιος ο συνομιλητής μας φροντίζει, άλλωστε, να επισημάνει δυο τουλάχιστον βίαιες αναμετρήσεις στις οποίες είχε καθοδηγητικό ρόλο.

Η πρώτη αφορά την απόπειρα του ΕΚΚΕ να πραγματοποιήσει την Πρωτομαγιά του 1977 πορεία από το πεδίο του Αρεως προς το σκοπευτήριο της Καισαριανής. Τα ΜΑΤ τους περίμεναν στο ύψος του αγάλματος της Αθηνάς. Οι διαδηλωτές δοκίμασαν να προχωρήσουν χρησιμοποιώντας σαν δόρατα τα κοντάρια των σημαιών τους, περικυκλώθηκαν όμως από υπέρτερες αστυνομικές δυνάμεις κι εξαναγκάστηκαν σε συντεταγμένη υποχώρηση.

Η δεύτερη σύγκρουση, ήταν το χτύπημα όσων αποπειράθηκαν να σπάσουν την κυβερνητική απαγόρευση της πορείας του Πολυτεχνείου το 1977:

"Μόλις περάσανε τα Χαυτεία, στέλνω μια μονάδα να τους σταματήσει. Την διέλυσαν αμέσως με τα κοντάρια. Λέω τότε να προχωρήσουν τα ΜΑΤ, αφού πρώτα φρόντισα -με τις μονάδες που είχα τριγύρω- να τους κλείσω την οπισθοχώρηση. Οταν με ειδοποιούν ότι 'κλείσαμε', δίνω εντολή να επιτεθούν τα ΜΑΤ. Εγινε μακελειό. Τότε ο Καραμανλής ρώτησε 'ποιος είναι ο επικεφαλής, να τον συγχαρώ'. Του άρεσε πολύ ότι τους είχα κλείσει την οπισθοχώρηση. Ηταν μια πολύ ωραία επιχείρησις..."


Οι λύκοι και τ' αρνάκια

Από το τελευταίο βιβλίο του Ηλία Ψυχογιού, παραθέτουμε αυτούσιο ένα τυπικό παράδειγμα αντιμετώπισης συναθροίσεων. Αν μη τι άλλο, αποτυπώνει εύγλωττα τις ισορροπίες και τα όρια της Μεταπολίτευσης. Οπως διαπιστώνουμε από τη συγκεκριμένη αφήγηση, που μόνο για συμπάθεια προς τους διαδηλωτές δεν μπορεί να κατηγορηθεί, ακόμη κι η απόλυτα ειρηνική άσκηση των δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών, κάθε άλλο παρά δεδομένη μπορούσε να θεωρηθεί.

"Ενα απόγευμα του θέρους 1977, ομάς οπαδών ενός πολιτικού κόμματος, κατόπιν μυστικής ατομικής ειδοποιήσεως, συνεκρότησαν αιφνιδίως συγκέντρωσιν, αποτελουμένην από 700 περίπου άτομα, έξω από την Αργεντινήν Πρεσβείαν, εις οδόν Βασ. Σοφίας.

Μόλις συνεκεντρώθησαν, άνοιξαν τα πλακάτ με τα συνθήματά των και εφώναζαν τα ίδια συνθήματα δια να τα ακούσουν μάλλον οι περαστικοί και όχι ο Πρέσβης, διότι, λόγω της ώρας, η Πρεσβεία ήτο κλειστή.

Το περιστατικόν ανεφέρθη αμέσως εις την Αστυνομικήν Διεύθυνσιν υπό της Φρουράς της Πρεσβείας και διετάχθη η κινητοποίησις των Αστυνομικών Μονάδων επιφυλακής (ΜΑΤ και άλλων).

Ο καταφθάσας επικεφαλής Αστυνόμος, εκάλεσε τους συγκεντρωθέντας να διαλυθούν και απομακρυνθούν από εκεί.

Η απάντησις εκ μέρους του Αρχηγού της ομάδος ήτο η εξής: 'Σύμφωνα με το Σύνταγμα, έχουμε το δικαίωμα να συγκεντρωνόμαστε ησύχως και αόπλως. Εφ' όσον λοιπόν είμαστε ήσυχοι και άοπλοι, δεν έχετε δικαίωμα να μας διαλύσετε'.

Ο Αστυνόμος μετά την δήλωσιν αυτή του Αρχηγού της ομάδος, ευρέθη εις αμηχανίαν και εζήτησεν οδηγίας από την Αστυν. Διεύθυνσιν. Του εδόθησαν οδηγίαι και εκάλεσε τους συγκεντρωμένους να απομακρυνθούν, διότι διετάρρασσαν την μεσημβρινήν ησυχίαν.

Επ' αυτού έλαβεν, από τον Αρχηγόν, την εξής απάντησιν: 'Εντάξει, κύριε Αστυνόμε, αφού αυτός είναι ο λόγος που μας προσκαλείτε να φύγωμε, θα παύσωμε να φωνάζωμε', και έδωσε αμέσως εντολήν εις τους συγκεντρωμένους να μη φωνάζουν και διαταράσσουν την μεσημβρινήν ησυχίαν. Αυτοί υπήκουσαν. Ανοιξαν τα πλακάτ με τα συνθήματά των και παρέμειναν ακίνητοι και αμίλητοι έξω από το κτίριον της Πρεσβείας.

Κατόπιν της στάσεως αυτής των συγκεντρωθέντων, ο Αστυνόμος ευρέθη και πάλιν εις δύσκολον θέσιν. Εζήτησεν και έλαβε νέας οδηγίας, από την Αστυνομικήν Διεύθυνσιν. Τους συνέστησε να φύγουν, διότι εμπόδιζαν την κυκλοφορίαν των πεζών.

Και νέα έκπληξις επερίμενε τον Αστυνόμον.

Οι συγκεντρωμένοι επήγαν και εστάθηκαν πλησίον της οικοδομικής γραμμής, ώστε να μην εμποδίζουν την κίνησιν των πεζών.

Κατόπιν και αυτής της συμπεριφοράς του πλήθους, άλλη δικαιολογία επεμβάσεως της Αστυνομίας δεν υπήρχεν, ειμή μόνον η τήρησις της διαδικασίας διαλύσεως την οποίαν προβλέπουν οι νόμοι.

Αμέσως μετέβη εις τον τόπον ο εκπρόσωπος του Αστυν. Δ/ντού, κομίζων και την απαγορευτικήν απόφασιν της συγκεντρώσεως, ο Εισαγγελεύς και ο Υπάλληλος της Νομαρχίας. Μόλις το πλήθος εκλήθη άπαξ προς διάλυσιν, συνεμορφώθη αμέσως και διελύθη εντός ολίγων δευτερολέπτων. Δεν ανέμενεν δευτέραν πρόσκλησιν προς διάλυσιν, φοβούμενον προφανώς την διενέργειαν συλλήψεων πριν κληθεί δια τρίτην φοράν.

Ετσι η ομάς αυτή έκαμε την δημοσίαν εμφάνισίν της, εδημιούργησεν τας εντυπώσεις της και όταν αντελήφθη ότι ο κίνδυνος ευρίσκεται 'επί θύραις', διελύθη αμέσως, ώστε να μην δώσει την ευκαιρίαν εις την Αστυνομίαν να τους συλλάβει δια παράβασιν του άρθρου 171 του Ποιν. Κώδικος" ("Δημόσιαι συναθροίσεις", Αθήναι 1979, σ.114-6).

Για την Ιστορία και μόνο, αναφέρουμε ότι το αδίκημα του άρθρου 171 τιτλοφορείται "θρασύτης κατά της Αρχής"..
Μεταλλάξεις του "εσωτερικού εχθρού"

Μια πλευρά του κατασταλτικού εκσυγχρονισμού στα χρόνια της Μεταπολίτευσης αποτυπώνεται στις διαδοχικές εκδόσεις του βιβλίου του Ηλία Ψυχογιού. Αναφερόμαστε στην εικόνα του "εσωτερικού εχθρού" που αντιμετωπίζουν οι άντρες των ΜΑΤ. Παρά τον τεχνικό τους χαρακτήρα, τα εκπαιδευτικά αυτά εγχειρίδα περιέχουν (κυρίως στην εισαγωγή τους) μια συνοπτική αλλά αρκετά εύγλωττη περιγραφή αυτής της μετάλλαξης.

Το πρώτο εγχειρίδιο κυκλοφόρησε το 1966, μετά τα Ιουλιανά. Η αναφορά στον "εχθρό" είναι εδώ μάλλον συμβατική -κι οπωσδήποτε εναρμονισμένη με τον επίσημο αντικομμουνισμό της εποχής. Αντίπαλος είναι το ΚΚΕ και στόχος της αστυνομίας η προστασία του απειλούμενου κοινωνικού καθεστώτος:

"Η Αστυνομία έχει ως κυρίαν αποστολήν την πρόληψιν και καταστολήν των εγκλημάτων ως και την διασφάλισιν της ησυχίας, ειρήνης και τάξεως. Η ειρήνη όμως, η ησυχία και τάξις, συχνά διαταράσσονται υπό συναθροίσεων, διαδηλώσεων και άλλων οχλοκρατικών εκδηλώσεων. Γνωστή είναι εις πάντας η καταστροφική δύναμις του όχλου, ιδια όταν το κινούν ελατήριον είναι πολιτικόν ή οικονομικόν.

Κατά την αντιμετώπισιν των συναθροίσεων, δεν πρέπει να διαφεύγη της προσοχής των Αστυνομικών ότι αύται αποτελούν το σπουδαιότερον μέσον εις χείρας των κομμουνιστών προς επικράτησιν των ανατρεπτικών των σχεδίων εις βάρος της καθεστηκυίας τάξεως.

Ούτοι δρουν βάσει προδιαγεγραμμένου σχεδίου, όπερ κατατείνει εις το να παρασύρη τους συναθροισθέντας εις πράξεις αντιβαινούσας προς τους αρχικούς σκοπούς της συναθροίσεως, επί τω τέλει όπως, δια των μεμονωμένων ή ομαδικών πράξεων βίας κατά προσώπων ή πραγμάτων υπό του πλήθους, προκαλέσουν την βιαίαν επέμβασιν της Αστυνομίας, ήτις επέμβασις δυνατόν να εξερεθίση το πλήθος και διεγείρη τούτο κατά της Αρχής" ("Συναθροίσεις και οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Αντιμετώπισις αυτών", Αθήναι 1966, σ.3-4).

Οι διατυπώσεις αυτές επαναλαμβάνονται κατά λέξη και στη δεύτερη εκδοχή του εγχειριδίου, που κυκλοφόρησε επί δικτατορίας ("Οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Δακρυγόνα", Αθήναι 1969, σ.3-4). Η εικονογράφηση και των δυο βιβλίων προέρχεται σχεδόν στο σύνολό της από τα Ιουλιανά.

Μετά το καλοκαίρι του 1974 και τη νομιμοποίηση των δυο ΚΚΕ, ο "εσωτερικός εχθρός" μετατοπίζεται πια στο πρόσωπο των "εξτρεμιστών" και των "αναρχικών στοιχείων", που αμφισβητούν τις μεταπολιτευτικές ισορροπίες:

"Αι δημόσιαι συναθροίσεις απετέλεσαν και θα αποτελούν πάντοτε αφορμάς εις τα εξτρεμιστικά και αναρχικά στοιχεία να μεταβάλλουν τας ειρηνικάς συναθροίσεις εις ταραχώδεις και ούτω να επιτυγχάνουν άλλους σκοπούς και όχι τους τιθεμένους υπό των οργανωτών αυτών" ("Δημόσιαι συναθροίσεις και αντιμετώπισις αυτών υπό της Αστυνομίας", Αθήναι 1977, σ.3). Η ίδια διατύπωση επαναλαμβάνεται αυτούσια και στην τελική μορφή του εγχειριδίου, το 1979.

Η εκδοχή του 1977 παραθέτει συγκεκριμένα φωτογραφικά παραδείγματα "ειρηνικών" και "οχλοκρατικών" συναθροίσεων. Ως "ειρηνικές" αποτυπώνονται μια μαζική πορεία της Μεταπολίτευσης (σ.7), το γιουχάισμα της προεκλογικής ομιλίας του Γαρουφαλιά (σ.9) και μια συγκέντρωση του ΚΚΕ Εσωτερικού (σ.15). Ως "οχλοκρατικές", τα προδικτατορικά επεισόδια του Παναθηναϊκού (1964), τα Ιουλιανά του 1965 και οι μεταπολιτευτικές συγκρούσεις της 23ης Ιουλίου 1975 και της 25ης Μαΐου 1976.

Μια γλαφυρή περιγραφή της ανάδυσης ενός νέου εχθρού θα γίνει επίσης στο τελευταίο βιβλίο, κατά την περιγραφή της απαγορευμένης τέταρτης πορείας του Πολυτεχνείου (26.11.77): "Την 20.00 ώραν, μία ομάς, αποτελουμένη από 700-800 περίπου άτομα, κινούμενη από το Πολυτεχνείον επί της οδού Πατησίων, εβάδιζεν προς την οδόν Σταδίου. Τα μέλη της ομάδος εκραύγαζαν συνθήματα ως 'φωτιά στην ...', 'θάνατος στους ...' (όλα τα συνθήματα δηλαδή ήσαν φωτιά και θάνατος). Ολοι αυτοί ήσαν αναρχικοί" (σ.124).

Ακολούθησε η περικύκλωση των διαδηλωτών και το λιάνισμά τους από τα ΜΑΤ. "Οι αναρχικοί", πανηγυρίζει ο κ. Ψυχογιός, "έλαβαν ένα καλό μάθημα. Αντελήφθησαν εκείνην την βραδυά, ότι το Κράτος είναι πανίσχυρον και όποιος αντιτάσσεται προς τας επιταγάς του, υφίσταται σοβαράς συνεπείας" (σ.126).



ΔΙΑΒΑΣΤΕ


Θεόδωρος Συρογιάννης, "Θέματα Ασφαλείας" (Αθήναι 1962). Γενικό εγχειρίδιο συνταγμένο από τον υπομοίραρχο της Χωροφυλακής που μετείχε στην πρώτη εκπαιδευτική αποστολή στις ΗΠΑ. Περιλαμβάνει κεφάλαιο με τίτλο "αντιμετώπισις οχλοκρατικών συναθροίσεων".

Ηλίας Ψυχογιός,
"Συναθροίσεις και οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Αντιμετώπισις αυτών" (Αθήναι 1966).
"Οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Δακρυγόνα" (Αθήναι 1969).
"Δημόσιαι συναθροίσεις και η αντιμετώπισις αυτών υπό της αστυνομίας" (Αθήναι 1977).
"Δημόσιαι συναθροίσεις" (Αθήναι 1979).
Τα τέσσερα εγχειρίδα του δημιουργού των ΜΑΤ καλύπτουν ολόκληρη την περίοδο της μετάβασης από τις μετεμφυλιακές στις σύγχρονες μεθόδους καταστολής διαδηλώσεων.

Χρήστος Μπρατάκος, "ΜΑΤ. Οι κρανοφόροι" (Αθήνα 1984, εκδ. Αιγόκερως). Αυτοβιογραφική αφήγηση ενός ΜΑΤατζή της Μεταπολίτευσης, που εγκατέλειψε την υπηρεσία μετά τη σφαγή του "Πολυτεχνείου" του 1980.

Δημήτρης Μπελαντής, "Αναζητώντας τον 'εσωτερικό εχθρό'. Διαστάσεις τηςε αντιτρομοκρατικής πολιτικής" (Αθήνα 2004, εκδ. Προσκήνιο). Σφαιρική ανάλυση των κατασταλτικών πρακτικών στην Ελλάδα και την αναπτυγμένη Δύση. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην "αντιτρομοκρατική" πολιτική, αλλά αναλύει όλο το φάσμα της πάταξης του "εσωτερικού εχθρού" στις κοινωνίες του όψιμου καπιταλισμού. Ειδική αναφορά στη Μεταπολίτευση και όσα ακολούθησαν.

ΔΕΙΤΕ

Νίκου Καβουκίδη, Μαρτυρίες (1975). Ντοκιμαντέρ με τις εξελίξεις της κρίσιμης διετίας 1973-75. Περιλαμβάνει την πρώτη δημόσια εμφάνιση των θωρακισμένων της Χωροφυλακής (7.2.1975) κι εκτεταμένα πλάνα από τις συγκρούσεις ΜΑΤ-οικοδόμων στις 23 Ιουλίου 1975.